Akty prawa miejscowego

Akty prawa miejscowego są to akty prawa powszechnie obowiązujące, stanowione przez terenowe organy administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego, obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Są one konstytucyjnymi źródłami prawa (art. 87 ust 2 Konstytucji). Akt taki musi być wydany na podstawie ustawy i w celu jej wykonania oraz mieścić się w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Mają one charakter generalny (nie wskazują imiennie określonych adresatów) i abstrakcyjny (nie dotyczą określonej sytuacji). Obszar działania aktu prawa miejscowego nie musi też obejmować całego obszaru działania wydającego go organu. Pozostawienia pewnych regulacji organom samorządowym pozwala w tych aktach uwzględnić specyfikę uwarunkowań lokalnych oraz szybko i sprawnie reagować na ich zmianę.

Rodzaje: U.o s.g. wyodrębnia trzy rodzaje aktów prawa miejscowego (art. 40)

• przepisy powszechnie obowiązujące wydawane na podstawie delegacji ustawowej; np. uchwały określające między innymi wysokość podatku od nieruchomości, środków transportu, posiadania psa oraz wysokość opłaty targowej, miejscowej i administracyjnej na podstawie ustawy z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych; miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
  
• ustrojowe przepisy wewnętrzne; regulują wewnętrzny ustrój gminy oraz jednostek pomocniczych, organizację urzędów i instytucji gminnych, zasady zarządu mieniem gminy, zasady i tryb korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.
  
• przepisy porządkowe; w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Przepisy porządkowe o których mowa powyżej, mogą przewidywać za ich naruszenie karę grzywny – wymierzaną w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach.
  

Akty prawa miejscowego ustanawia rada gminy w formie uchwał. Tej kompetencji rada nie może nikomu przekazać z jednym wyjątkiem: w przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydawać wójt w formie zarządzenia, które podlega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy. Zarządzenie traci moc w razie odmowy zatwierdzenia bądź nieprzedstawienia do zatwierdzenia na najbliższej sesji rady, wówczas rada gminy określa termin utraty jego mocy obowiązującej. Przepisy porządkowe gminy, następnego dnia po ich ustanowieniu, wójt gminy przesyła wójtom sąsiednich gmin i staroście powiatu, w którym leży gmina.

Przygotowanie projektów uchwał należy do zadań wójta.

Zgodnie z art. 88 ust 1 konstytucji ,,warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie" Zasady i tryb ogłaszania aktów prawa miejscowego określone są w ustawie z dnia 20.07.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych ( Dz.U. z 2005 r., Nr 190 poz. 1606). Akty te są publikowane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Przepisy porządkowe ze względu na konieczność szybkiego wejścia w życie ogłasza się także w drodze obwieszczeń oraz w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu. Z uwagi na nieprecyzyjne określenie zakresu przedmiotowego, zwłaszcza przepisów ustrojowych wyżej przytoczone przepisy powodują spory, dotyczące tego, które uchwały organów samorządowych są prawem miejscowym i podlegają publikacji, a których wojewoda nie musi publikować.

Powołana wyżej ustawa określa również moment wejścia w życie przepisów gminnych. Generalną zasadą jest wejście w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia. Akt normatywny może określać dłuższy termin.

Gmina jako jednostka samorządowa

Podmiotem samorządu terytorialnego są społeczności lokalne zamieszkałe w ramach określonych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego kraju, zorganizowane we wspólnoty (związki) samorządowe. Stanowią one twór powołany przez państwo, a więc są przymusowym związkiem obywateli. Obywatel zamieszkujący na danym terenie, należy obligatoryjnie do danego związku samorządowego. Organy samorządowe nie mają prawnej możliwości wykluczenia obywatela z danej wspólnoty samorządowej (kwestia zameldowania nie ma znaczenia).

1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.

2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Definicja ustawowa gminy i wspólnoty samorządowej (art. 1 ustawy o samorządzie gminnym): Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Ilekroć w ustawie jest mowa o gminie, należy przez to rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Gmina posiada osobowość prawną. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej.

O ustroju gminy stanowi jej statut. Projekt statutu gminy powyżej 300 tys. mieszkańców podlega uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie gmin, ustalanie ich granic i nazw oraz siedzib władz następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii właściwych rad gmin i po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Przy ustalaniu i zmianie granic gmin należy dążyć do tego aby gmina obejmowała obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe jak również zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych.

Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być położone na terenie gminy miasto. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy w drodze uchwały po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy.

W wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy mogą być przeprowadzane na jej terytorium konsultacje z mieszkańcami gminy.

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Jeżeli ustawy nie stanowią inaczej rozstrzyganie w powyższych sprawach należy do gminy.

Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy.

Gminna gospodarka finansowa

Gospodarka finansowa gminy jest jawna. Każda gmina prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu gminy. Budżet jest uchwalany na dany rok kalendarzowy. Budżet gminy jest rocznym planem:

    1)    dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki,

    2)    przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gosp. pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych oraz funduszy celowych gminy

Tworzenie budżetu: Wójt przedkłada radzie gminy projekt budżetu wraz z informacją o stanie mienia komunalnego i objaśnieniami wójt najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy i przesyła projekt regionalnej izbie obrachunkowej, celem zaopiniowania.

Budżet jest uchwalany przez radę gminy do końca roku poprzedzającego rok budżetowy. W wyjątkowych sytuacjach, gdy budżet nie zostanie uchwalony do 31 grudnia, do czasu uchwalenia budżetu przez radę gminy, jednak nie później niż do 31 marca roku budżetowego, podstawą gospodarki budżetowej jest projekt budżetu przedłożony radzie. Natomiast, jeśli budżet nie zostanie uchwalony w w/w terminie to regionalna izba obrachunkowa ustala budżet gminy w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych w terminie do końca kwietnia roku budżetowego. Do dnia ustalenia budżetu przez regionalną izbę obrachunkową podstawą gospodarki budżetowej jest wzmiankowany projekt budżetu.

Uchwała budżetowa gminy określa m.in.:

1. prognozowane dochody gminy według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji,
   
2. wydatki gminy w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków,
   
3. źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenie nadwyżki budżetu gminy,
   
4. wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi,
   
5. plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gosp. pomocniczych i środków specjalnych,
   
6. plany przychodów i wydatków funduszy celowych,
   
7. upoważnienia dla wójta do zaciągania długu oraz do spłat zobowiązań gminy,
   
8. zakres i kwoty dotacji przedmiotowych,
   
9. dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych gminie ustawami,
   

Uchwała budżetowa gminy może zawierać także np. upoważnienie dla wójta do zaciągania kredytów i pożyczek, emisji papierów wartościowych na pokrycie występującego w ciągu roku budżetowego deficytu budżetu gminy, upoważnienie dla wójta do dokonywania zmian w budżecie, w zakresie przenoszenia wydatków z rezerw budżetowych, inne postanowienia dotyczące wykonywania budżetu gminy. Uchwała może też określać, na zasadach określonych w statucie gminy wydatki jednostek pomocniczych gminy.

Dochodami gminy są m.in.:

1. wpływy z ustalanych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw podatków lokalnych,
   
2. wpływy z opłat (np. skarbowa, z ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych,
   
3. udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, w części określonej w przepisach o finansach publicznych
   
4. subwencja ogólna z budżetu państwa,
   
5. dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy,
   
6. dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz inne zadania zlecone ustawami,
   
7. odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych,
   
8. dochody z majątku gminy.
   

Dochodami gminy mogą być m.in.:

1. dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gminy,
   
2. dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
   
3. dotacje z funduszów celowych,
   
4. spadki, zapisy i darowizny,
   
5. odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę,
   
6. opłaty prolongacyjne, odsetki od nieterminowo regulowanych należności, stanowiących dochód gminy,
   
7. odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek,
   
8. dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami,
   
9. wpływy z samoopodatkowania mieszkańców,
   

Wydatki budżetu gminy są przeznaczone na realizację zadań określonych w ust., w szczególności na :

1. zadania własne gminy,
   
2. zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone gminie ustawami,
   
3. zadania przejęte przez gminę do realizacji w drodze umowy lub porozumienia,
   
4. zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
   
5. pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego,
   

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu gminy stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu gminy lub deficyt gminy. W budżecie gminy mogą być tworzone rezerwy celowe i rezerwa ogólna.

Z budżetu gminy mogą być udzielane dotacje przedmiotowe dla zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, kalkulowane według stawek jednostkowych. Nadto z budżetu gminy może być udzielana pomoc rzeczowa lub finansowa innym jednostkom samorządu terytorialnego.

Za prawidłową gospodarkę finansową gminy odpowiada wójt.

Wójtowi gminy przysługuje wyłączne prawo:

1. zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielonych przez radę gminy,
   
2. emitowania papierów wartościowych, w ramach upoważnień udzielonych przez radę gminy,
   
3. dokonywania wydatków budżetowych,
   
4. zgłaszania propozycji zmian w budżecie gminy,
   
5. dysponowania rezerwami budżetu gminy,
   
6. blokowania środków budżetowych, w przypadkach określonych ustawą.
   

Rada gminy udziela ( bądź nie udziela ) wójtowi absolutorium za wykonanie budżetu za miniony rok obrachunkowy.

Kontrolę i nadzór gospodarki finansowej gmin i związków sprawują regionalne izby obrachunkowe. Izby kontrolują gospodarkę finansową, w tym realizację zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne gmin na podstawie kryterium zgodności z prawem (tj. legalności) oraz zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. Kontrola gospodarki finansowej gmin w zakresie zadań administracji rządowej, wykonywanych przez te gminy na podstawie ustaw lub zawieranych porozumień, dokonywana jest także z uwzględnieniem kryterium celowości, rzetelności i gospodarności. Izba bada uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy gminy w sprawach: 1) procedury uchwalania budżetu i jego zmian, 2) budżetu i jego zmian, 3) zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu gminy oraz udzielania pożyczek, 4) zasad i zakresu przyznawania dotacji, 5) podatków i opłat lokalnych, 6) absolutorium.

W przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale lub zarządzeniu izba nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia, lecz ogranicza się do wskazania, ze wydano je z naruszeniem prawa.

Izba, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego gminy za nieważną w całości lub w części, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia. Jeżeli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, kolegium izby orzeka o nieważności uchwały w całości lub w części.

Mienie komunalne - nabywanie i zarządzanie

W przepisach ustawy regulujących mienie komunalne oprócz pojęcia mienia komunalnego pojawia się również pojęcie mienia gminy oraz pojęcie mienia gminnego.

Pojęcie mienia komunalnego ma znaczenie najszersze – zgodnie z definicją ustawową mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw. Mienie komunalne obejmuje więc mienie gmin, mienie związków międzygminnych oraz mienie innych gminnych osób prawnych. Mienie gminy jest częścią mienia komunalnego należącą bezpośrednio do gminy (jest to także mienie gminy pozostające w jej zarządzie lub użytkowaniu jednostek organizacyjnych gminy niemających osobowości prawnej). Mienie gminne obejmuje przysługujące mieszkańcom wsi prawa własności, użytkowania lub inne prawa rzeczowe i majątkowe. Nie jest jasny zakres mienia komunalnego i mienia gminnego. Wg niektórych poglądów mienie gminne stanowi część mienia komunalnego, zaś wg niektórych jest to mienie odrębne od mienia komunalnego (ma wynikać z brzmienia przepisu art. 48 ust. 4 zgodnie z którym do mienia gminnego mają zastosowanie przepisy dotyczące mienia komunalnego).

Nabycie mienia komunalnego następuje:

1/ na podstawie ustawy w trybie przepisów wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym,

2/ przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic,

w tym przypadku przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych gmin, a w razie braku porozumienia - decyzją Prezesa RM podjętą na wniosek ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji,

3/ w wyniku przekazania przez administrację rządową na zasadach określonych przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia,

4/ w wyniku własnej działalności gospodarczej,

5/ przez inne czynności prawne,

6/ w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.

Podmioty mienia komunalnego (gminy, związku międzygminne, inne gminne osoby prawne) samodzielnie decydują o przeznaczeniu i sposobie wykorzystania składników, przy zachowaniu wymogów zawartych w odrębnych przepisach prawa. Wymogi te dotyczą w szczególności:

- właściwości organów do podejmowania decyzji,

- przestrzegania ustalonych przez prawo procedur decyzyjnych (np. przy określaniu przeznaczenia gruntów w planach zagospodarowania przestrzennego) i trybów postępowania (np. trybu zamówień publicznych),

- stosowania właściwych form prawnych gospodarowania mieniem komunalnym (uchwała, dec. administracyjna, czynność cywilnoprawna),

- konieczności przestrzegania zasad gospodarowania mieniem komunalnym uchwalonych przez radę gminy.

Oświadczenia woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem składa jednoosobowo wójt, bądź działający na mocy upoważnienia wójta jego zastępca samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą .

W sytuacji gdy czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy (głównego księgowego budżetu) lub osoby przez niego upoważnionej.

Jeżeli skarbnik gminy odmówił udzielenia kontrasygnaty, musi jej udzielić na pisemne polecenie zwierzchnika. Wówczas powiadamia jednak o tym fakcie radę gminy oraz regionalną izbę obrachunkową.

Kierownicy jednostek organizacyjnych gmin nieposiadających osobowości prawnej działają jednoosobowo na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez wójta.

Jednostka pomocnicza zarządza i korzysta z mienia komunalnego oraz rozporządza dochodami z tego źródła w zakresie określonym w statucie. Statut ustala również zakres czynności dokonywanych samodzielnie przez jednostkę pomocniczą w zakresie przysługującego jej mienia. Powyższe dotyczy również jednostek niższego rzędu powołanych w jednostkach pomocniczych. Rada gminy nie może uszczuplić praw sołectw do korzystania z mienia bez zgody zebrania wiejskiego.

Gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób prawnych, które nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy.

W przypadku zniesienia lub podziału gminy odpowiedzialność za jej zobowiązania ponoszą solidarnie gminy, które przejęły jej mienie.

Osoby uczestniczące w zarządzaniu mieniem komunalnym są zobowiązane do zachowania szczególnej staranności przy wykonywaniu zarządu zgodnie z przeznaczeniem tego mienia i jego ochroną.

Nadzór nad działalnością gminną

Kryterium oceny działań gmin jest legalność działania, a środki nadzoru przybierające charakter władczego działania można stosować tylko w takim zakresie, w jakim przewiduje to ustawa.

Nadzór obejmuje:

• kontrolę (weryfikacja stanu faktycznego ze stanem postulowanym przez prawo) i
  
• możliwość władczego oddziaływania na działalność podmiotu nadzorowanego, w przypadku gdy wyniki kontroli wskażą na rozbieżność między stanem faktycznym a stanem postulowanym przez prawo.
  
• Celem nadzoru jest:
  
• strzeżenie prawa,
  
• wspieranie i ochrona gmin (organy nadzoru mają też obowiązek doradzać jednostkom kontrolowanym i wspierać ich samodzielność)
  

Organami nadzoru nad działalnością gmin określonymi w Konstytucji są:

a)    wojewoda,

b)    Prezes Rady Ministrów,

c)    regionalne izby obrachunkowe – w zakresie spraw finansowych

d)    jakkolwiek Konstytucja nie wymienia Sejmu wśród organów sprawujących nadzór, przyznaje mu jednak kompetencję zaliczaną w doktrynie do środków nadzoru, do rozwiązania organu stanowiącego samorządu terytorialnego (rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa), jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy (art. 171 ust. 2 i 3 Konstytucji).

Zakres nadzoru

Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi według kryterium legalności (art. 171 ust.1 Konstytucji). Zgodność z prawem pozostaje jedynym kryterium oceny działalności samorządu, w tym gminy, gdyż ustawą z dnia 11.04.2001 r. wykreślony został § 2 art. 85 u.o.s.g, który w zakresie spraw zleconych z zakresu adm. rządowej dopuszczał nadzór dodatkowo na podstawie kryteriów celowości, rzetelności i gospodarności. Organ nadzoru nie może zatem ingerować w merytoryczną działalność samorządu. Wyjątek dotyczy kompetencji regionalnej izby obrachunkowej, w zakresie zadań zleconych.

Nadzór wojewody nad działalnością gmin    

I. Nadzór nad uchwałami i zarządzeniami organów gminy, zmierzający do wyeliminowania uchwał nieważnych, czyli sprzecznych z prawem:

A. Stwierdzenie nieważności uchwały(zarządzenia)

• uchwały rady gminy przedstawiane są wojewodzie przez wójta (burmistrza, prezydenta) w terminie 7 dni od daty ich podjęcia, a akty zawierające przepisy porządkowe w terminie 2 dni;
  
• w terminie 30 dni od daty ich doręczenia wojewoda powinien wydać rozstrzygnięcie nadzorcze, w którym orzeka o nieważności uchwały w całości lub części, z powodu jej sprzeczności z prawem; rozstrzygnięcie to
  winno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego; rozstrzygnięcie nadzorcze wywołuje skutki prawne wstecz (ex tunc) co oznacza, że uznana za nieważną uchwała nie obowiązywała od dnia jej podjęcia. Termin na wydanie rozstrzygnięcia nadzorczego jest terminem prekluzyjnym.
  

  Z dniem doręczenia rozstrzygnięcia nadzorczego wstrzymane zostaje wykonanie uchwały w zakresie
  objętym stwierdzeniem nieważności. Wojewoda, wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub w toku tego postępowania, może
  wstrzymać wykonanie uchwały (nie dotyczy to uchwały o zaskarżeniu rozstrzygnięcia nadzorczego do sądu administracyjnego).
  

  B. Wskazanie wydania uchwały (zarządzenia) z naruszeniem prawa:
  

  W przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały, ograniczając się do wskazania, iż uchwałę wydano z naruszeniem prawa.
  

  C. Zaskarżenie uchwały (zarządzenia) do sądu administracyjnego
  

  Po upływie terminu (30 dni do dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia), o którym mowa wyżej, wojewoda nie może stwierdzić nieważności uchwał we własnym zakresie, ale je zaskarżyć do sądu administracyjnego. Skargę winno poprzedzić wezwanie przez wojewodę organu gminy do usunięcia naruszenia prawa.
  

  Nie stwierdza się nieważności uchwały organu gminy po upływie jednego roku od dnia jej podjęcia, chyba że uchybiono obowiązkowi przedłożenia uchwały w terminie określonym w pkt A, albo jeżeli uchwała jest aktem prawa miejscowego.
  Jeżeli nie stwierdzono nieważności uchwały z powodu upływu roku od jej podjęcia, a istnieją przesłanki stwierdzenia nieważności, sąd admin. orzeka o niezgodności uchwały z prawem. Uchwała taka traci moc prawną z dniem orzeczenia o jej niezgodności z prawem.
  

  II. Nadzór w zakresie prowadzenia spraw z zakresu właściwości wojewody
  powierzonych
  gminom na podstawie porozumienia (art. 34 ustawy o administracji rządowej w województwie):
  

• wojewoda może wstrzymać wykonanie uchwały organu gminy i przekazać ją do ponownego rozpatrzenia, wskazując zaistniałe uchybienia oraz termin jej ponownego uchwalenia;
  
• wojewoda może uchylić uchwałę podjętą w wyniku ponownego rozpatrzenia, jeżeli nie uwzględnia ona wskazań wojewody; w miejsce uchylonej uchwały wojewoda wydaje zarządzenie, informując o tym właściwego ministra; zarządzenie wchodzi w życie po upływie 30 dni od jego wydania, chyba że w tym czasie właściwy minister wyda właściwe rozstrzygnięcie,
  

  III. W przypadku dopuszczania się przez wójta powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw; wojewoda najpierw wzywa wójta do zaprzestania naruszeń, a jeżeli wezwanie to nie odnosi skutku - występuje z wnioskiem do Prezesa RM o odwołanie wójta; w przypadku odwołania wójta Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru wójta pełni jego funkcję.
  

  IV. Jeżeli rada gminy, wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z dnia 20.06.2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta oraz z ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, w zakresie dotyczącym odpowiednio wygaśnięcia mandatu radnego, mandatu wójta, odwołania ze stanowiska albo rozwiązania umowy o pracę z zastępcą wójta, sekretarzem gminy, skarbnikiem gminy, kierownikiem jednostki organizacyjnej gminy i osobą zarządzającą lub członkiem organu zarządzającego gminną osobą prawną, nie podejmuje uchwały, nie odwołuje ze stanowiska lub nie rozwiązuje umowy o pracę, wojewoda wzywa organ gminy do podjęcia odpowiedniego aktu w terminie 30 dni. W razie bezskutecznego upływu określonego terminu, wojewoda, po powiadomieniu ministra właściwego do spraw adm. publicznej, wydaje zarządzenie zastępcze.
  

  Nadzór Prezesa Rady Ministrów nad działalnością samorządu:
  

  I. W przypadku powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw przez radę gminy, Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może w drodze uchwały rozwiązać radę gminy. W przypadku rozwiązania rady gminy Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru rady gminy pełni jej funkcję (odpowiednią kompetencję w stosunku do wójta ma wojewoda patrz wyżej)
  

  II. W razie nie rokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności
  w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy ( dwie przesłanki musza wystąpić łącznie) Prezes Rady Minstrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, może zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny. Zarząd może być ustanowiony na okres do dwóch lat, nie dłużej jednak niż do wyboru rady oraz wójta na kolejną kadencję; ustanowienie zarządu komisarycznego może nastąpić po uprzednim przedstawieniu zarzutów organom gminy i wezwaniu ich do niezwłocznego przedłożenia programu poprawy sytuacji gminy; komisarza rządowego powołuje Prezes RM na wniosek wojewody, zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Komisarz rządowy przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji organów gminy z dniem powołania.
  

  Nadzór RIO nad działalnością samorządu:
  

  Podstawa prawna: ustawa z 07.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 ze zm.).
  

  Izby kontrolują gospodarkę finansową w tym realizację zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne jedn. samorządu teryt., na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. Kontrola gospodarki finansowej jedn. samorządu teryt. w zakresie zadań administracji rządowej (zleconych), wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub zawieranych porozumień, dokonywana jest też z uwzględnieniem kryterium celowości, rzetelności i gospodarności.
  

  Izba bada uchwały podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego m.in. w sprawach: procedury uchwalania budżetu i jego zmian, zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jednostki samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek, zasad i zakresu przyznawania dotacji, podatków i opłat lokalnych, absolutorium dla wójta (burmistrza, prezydenta)
  

  W przypadku nieuchwalenia budżetu przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do dnia 31 marca roku budżetowego, izba ustala budżet tej jednostki w terminie do końca kwietnia roku budżetowego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań z zakresu administracji rządowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub porozumień.
  

  W przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale izba nie stwierdza nieważności uchwały, lecz ogranicza się do wskazania, że uchwałę wydano z naruszeniem prawa.
  

  Izba, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego gminy za nieważną, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia.  Jeśli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, kolegium izby orzeka o nieważności uchwał w całości lub w części. W przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej w całości lub w części budżet lub jego część dotknięte nieważnością ustala kolegium izby. Od uchwał składów orzekających służy odwołanie do kolegium izby w terminie 14 dni od dnia doręczenia uchwały.
  

  Wydanie przez izbę negatywnej opinii o projekcie budżetu jednostki samorządu terytorialnego nie wstrzymuje procedury uchwalania budżetu, jednakże zarząd jednostki samorządu terytorialnego obowiązany jest przed uchwaleniem budżetu przedstawić tę opinię organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego wraz z odpowiedzią na zawarte w niej zarzuty.
  

  Negatywną opinię izby o sprawozdaniach z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego oraz planu finansowego wykonywanych zadań z zakresu administracji rządowej zarząd przedstawia organowi stanowiącemu jednostki wraz z odpowiedzią na zawarte w niej zarzuty nie później niż przed rozpatrzeniem absolutorium dla zarządu.
  

  Nadzór Sejmu nad działalnością samorządu.
  

  W razie powtarzającego się naruszenia przez radę gminy Konstytucji lub ustaw, Sejm na wniosek Prezesa RM, może w drodze uchwały rozwiązać radę gminy. W przypadku rozwiązania rady gminy Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru rady gminy pełni jej funkcję.
  

  Uprawnienia organów nadzoru. Organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych, dotyczących organizacji i funkcjonowania gminy, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych.
  

  Ochrona sądowa gmin przed niezgodnymi z prawem rozstrzygnięciami nadzorczymi.
  

  Konstytucja wyraża zasadę ochrony sądowej samodzielności samorządu terytorialnego (art. 165 ust. 2). Rozstrzygnięcia organów nadzorczych, o których mowa powyżej (z wyjątkiem uchwały Sejmu) podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego z powodu niezgodności z prawem w terminie 30 dni od dnia ich doręczenia. Do złożenia skargi uprawniona jest gmina lub związek międzygminny, których interes prawny uprawnienie albo kompetencja zostały naruszone. Podstawą do wniesienia skargi jest uchwała organu, który podjął uchwałę lub którego dotyczy rozstrzygnięcie nadzorcze. Rozstrzygnięcia nadzorcze stają się prawomocne z upływem terminu do wniesienia skargi bądź z datą oddalenia lub odrzucenia skargi przez sąd.
  

  Skarga
  

  Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia - zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił. Skargę na uchwałę lub zarządzenie, o których mowa w ust. 1, można wnieść do sądu administracyjnego w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców gminy, którzy na to wyrażą pisemną zgodę.

Prawo zgłaszania kandydatów na wójta, burmistrza, prezydenta miasta

Prawo zgłaszania kandydatów na wójta przysługuje:

1. partiom politycznym i koalicjom partii politycznych,
   
2. stowarzyszeniom i organizacjom społecznym,
   
3. wyborcom.
   

Prawo zgłoszenia kandydata na wójta ma komitet wyborczy, który zarejestrował listy kandydatów na radnych w co najmniej połowie okręgów wyborczych w danej gminie. W każdym z tych okręgów liczba zarejestrowanych przez ten komitet kandydatów na radnych nie może być mniejsza niż liczba radnych wybieranych w tym okręgu.

Zgłoszenie kandydata na wójta musi zawierać: imię (imiona), nazwisko, wiek, wykształcenie i miejsce zamieszkania zgłaszanego kandydata, wraz ze wskazaniem przynależności do partii politycznej, o ile kandydat jest członkiem partii politycznej, oraz oznaczenie komitetu dokonującego zgłoszenia oraz imię (imiona), nazwisko i adres działającego w jego imieniu pełnomocnika. Do zgłoszenia należy dołączyć: pisemne oświadczenie kandydata o wyrażeniu zgody na kandydowanie oraz o posiadaniu prawa wybieralności (biernego prawa wyborczego), a w przypadku wyborów przedterminowych - wykaz wyborców popierających kandydata.

Kandydatów na wójta zgłasza się do gminnej komisji wyborczej najpóźniej w 25 dniu przed dniem wyborów do godziny 24.00. Jeżeli w tym terminie, nie zgłoszono żadnego kandydata lub zgłoszono tylko jednego kandydata, gminna komisja wyborcza niezwłocznie wzywa, przez rozplakatowanie obwieszczeń, do dokonania dodatkowych zgłoszeń. W takim przypadku termin zgłaszania kandydatów ulega przedłużeniu o 5 dni, licząc od dnia rozplakatowania obwieszczeń. Jeżeli mimo przedłużenia terminu, o którym mowa powyżej, zostanie zarejestrowany tylko jeden kandydat, wybory przeprowadza się z tym, że tego kandydata uważa się za wybranego, jeżeli w głosowaniu uzyskał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. W sytuacji, gdy jedyny kandydat na wójta nie uzyskał ww. wymaganej większości głosów, wyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym. Jeżeli natomiast mimo przedłużenia terminu, o którym mowa powyżej, nie zostanie zarejestrowany żaden kandydat, wyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

W sytuacji, gdy wyboru wójta ma dokonać rada gminy prawo zgłoszenia kandydata na wójta przysługuje grupie radnych stanowiącej, co najmniej 1/3 ustawowego składu rady, zgłoszenie kandydata na wójta musi mieć formę pisemną, a radnemu przysługuje prawo poparcia w zgłoszeniu tylko jednego kandydata.

Jeżeli rada gminy, w terminie dwóch miesięcy od dnia wyborów nie dokona wyboru wójta w sytuacji, gdy nie zgłosił się żaden kandydat lub jedyny kandydat nie uzyskał wymaganej większości głosów, obowiązki wójta do końca kadencji pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Po dokonaniu prawidłowego zgłoszenia (tj. jeżeli zgłoszenie spełnia warunki określone w ustawie) gminna komisja wyborcza rejestruje kandydata, i przesyła po jednym egzemplarzu protokołu rejestracji pełnomocnikowi wyborczemu i komisarzowi wyborczemu.

Gminna komisja wyborcza sporządza listę kandydatów, na której w kolejności alfabetycznej nazwisk, umieszcza nazwiska, imiona, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, nazwę komitetu zgłaszającego kandydata oraz nazwę partii politycznej, do której należy kandydat lub podejmuje uchwałę, jeżeli w wyborach ma być przeprowadzone głosowanie tylko na jednego kandydata. Dane te gminna komisja wyborcza podaje do wiadomości wyborców przez rozplakatowanie, najpóźniej w 15 dniu przed dniem wyborów.

Stowarzyszenie Gmin

Jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych.

Posiada osobowość prawną – odrębną od gmin.

Nie mogą być tworzone pod postacią stowarzyszenia zwykłego wg. ustawy prawo o stowarzyszeniach ( art. 42 ust.1 pkt.3)

Stanowią przykład współdziałania jednostek samorządu terytorialnego.

Cele:

• wspieranie idei samorządu terytorialnego;
  
• obrona wspólnych interesów;
  

  np. udział w zakresie opiniowania projektów rozwiązań prawnych( udział w pracach komisji sejmowych)
  w pracach Rady Ministrów: Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego
  

• prowadzenie działalności pożytku publicznego;
  
• wspólne wykonywanie zadań publicznych ( wg. niektórych dyskusyjne).
  

  np.
  pomoc społ., ochrona i promocja zdrowia, dział. na rzecz osób niepełnosprawnych, nauka, edukacja, kultura, sztuka, ekologia, prawa konsumentów. Dopuszczalność wykonywania tych zadań uzależniona jest od wpisania do KRS informacji o spełnieniu przez stow.:
  

  - prow. dział. statutowej na rzecz ogółu mieszkańców
  

  - dział. gosp. w rozmiarach służących realizacji celów statutowych;
  

  - cały dochód przeznaczony na działalność statutową;
  

  - posiadanie kolegialnego organu kontrolnego lub nadzorczego niezależnego od organu zarządzającego;
  

• Org. admin. publiczej zlecający zadanie z zakresu zadań publicznych dokonuje kontroli i oceny realizacji zadań.
  
• Nadzór: minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego a w określonym zakresie minister właściwy do spraw wewnętrznych.
  
• Środek kontroli: wezwanie do usunięcia uchybień, środek nadzoru: wniosek do sądu rejestrowego o wykreślenie z KRS.
  
• może prowadzić dział. gospodarczą
  

  W płaszczyźnie prawa prywatnego:
  

• nie może wytaczać powództw w post. cywilnym w zakresie obrony wspólnych interesów gmin będących członkami stow.
  
• nie może przystąpić do toczącego się postępowania, którego przedmiotem będzie obrona interesów danej gminy- członka stow.
  

  Zgodnie z art. 61 kpc- ochrona wspólnych interesów gmin nie mieści się w zamkniętym katalogu spraw, w których może uczestniczyć organizacja społeczna.
  

  W sprawach administracyjnych:
  

• Stow. gmin mogą brać udział w post. admin. dotyczącym wspólnych interesów jako strona postępowania;- o dopuszczeniu stow. do udziału w postępowaniu decyduje organ w drodze postanowienia
  
• przysługuje mu zażalenie na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału
  

  w postępowaniu lub o odmowie wszczęcia postępowania z jego wniosku.
  

• stow. gmin może, nie uczestnicząc w postępowaniu,- za zgodą organu- przedstawić swój pogląd w sprawie.
  

  Zarówno w post. cywilnym, jak i administracyjnym ( jako osoba prawna)
  

  nie może występować jako pełnomocnik gminy, lub gmin będących członkiem stow.
  

  Rejestracja stow. gmin odbywa się na podstawie ustawy o KRS- wpisywane są do rejestru stowarzyszeń, innych org. społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej . A jeśli prow. dodatkowo dział. gosp. również do rejestru przedsiębiorców
  

• komitet rejestracyjny stow. gmin składa do sądu rejestrowego wniosek wraz m.in. z uwierzytelnionymi notarialnie podpisami osób upoważnionych do reprezentowania.
  

  Postanowienie sądu rejestrowego jest skuteczne i wykonalne z chwilą wydania.