20101228

Akty prawa miejscowego

Akty prawa miejscowego są to akty prawa powszechnie obowiązujące, stanowione przez terenowe organy administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego, obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Są one konstytucyjnymi źródłami prawa (art. 87 ust 2 Konstytucji). Akt taki musi być wydany na podstawie ustawy i w celu jej wykonania oraz mieścić się w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Mają one charakter generalny (nie wskazują imiennie określonych adresatów) i abstrakcyjny (nie dotyczą określonej sytuacji). Obszar działania aktu prawa miejscowego nie musi też obejmować całego obszaru działania wydającego go organu. Pozostawienia pewnych regulacji organom samorządowym pozwala w tych aktach uwzględnić specyfikę uwarunkowań lokalnych oraz szybko i sprawnie reagować na ich zmianę.

Rodzaje: U.o s.g. wyodrębnia trzy rodzaje aktów prawa miejscowego (art. 40)

  • przepisy powszechnie obowiązujące wydawane na podstawie delegacji ustawowej; np. uchwały określające między innymi wysokość podatku od nieruchomości, środków transportu, posiadania psa oraz wysokość opłaty targowej, miejscowej i administracyjnej na podstawie ustawy z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych; miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
  • ustrojowe przepisy wewnętrzne; regulują wewnętrzny ustrój gminy oraz jednostek pomocniczych, organizację urzędów i instytucji gminnych, zasady zarządu mieniem gminy, zasady i tryb korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.
  • przepisy porządkowe; w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Przepisy porządkowe o których mowa powyżej, mogą przewidywać za ich naruszenie karę grzywny – wymierzaną w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach.

Akty prawa miejscowego ustanawia rada gminy w formie uchwał. Tej kompetencji rada nie może nikomu przekazać z jednym wyjątkiem: w przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydawać wójt w formie zarządzenia, które podlega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy. Zarządzenie traci moc w razie odmowy zatwierdzenia bądź nieprzedstawienia do zatwierdzenia na najbliższej sesji rady, wówczas rada gminy określa termin utraty jego mocy obowiązującej. Przepisy porządkowe gminy, następnego dnia po ich ustanowieniu, wójt gminy przesyła wójtom sąsiednich gmin i staroście powiatu, w którym leży gmina.

Przygotowanie projektów uchwał należy do zadań wójta.

Zgodnie z art. 88 ust 1 konstytucji ,,warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie" Zasady i tryb ogłaszania aktów prawa miejscowego określone są w ustawie z dnia 20.07.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych ( Dz.U. z 2005 r., Nr 190 poz. 1606). Akty te są publikowane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Przepisy porządkowe ze względu na konieczność szybkiego wejścia w życie ogłasza się także w drodze obwieszczeń oraz w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu. Z uwagi na nieprecyzyjne określenie zakresu przedmiotowego, zwłaszcza przepisów ustrojowych wyżej przytoczone przepisy powodują spory, dotyczące tego, które uchwały organów samorządowych są prawem miejscowym i podlegają publikacji, a których wojewoda nie musi publikować.

Powołana wyżej ustawa określa również moment wejścia w życie przepisów gminnych. Generalną zasadą jest wejście w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia. Akt normatywny może określać dłuższy termin.

Gmina jako jednostka samorządowa

Podmiotem samorządu terytorialnego są społeczności lokalne zamieszkałe w ramach określonych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego kraju, zorganizowane we wspólnoty (związki) samorządowe. Stanowią one twór powołany przez państwo, a więc są przymusowym związkiem obywateli. Obywatel zamieszkujący na danym terenie, należy obligatoryjnie do danego związku samorządowego. Organy samorządowe nie mają prawnej możliwości wykluczenia obywatela z danej wspólnoty samorządowej (kwestia zameldowania nie ma znaczenia).

1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.

2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Definicja ustawowa gminy i wspólnoty samorządowej (art. 1 ustawy o samorządzie gminnym): Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Ilekroć w ustawie jest mowa o gminie, należy przez to rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Gmina posiada osobowość prawną. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej.

O ustroju gminy stanowi jej statut. Projekt statutu gminy powyżej 300 tys. mieszkańców podlega uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie gmin, ustalanie ich granic i nazw oraz siedzib władz następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii właściwych rad gmin i po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Przy ustalaniu i zmianie granic gmin należy dążyć do tego aby gmina obejmowała obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe jak również zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych.

Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być położone na terenie gminy miasto. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy w drodze uchwały po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy.

W wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy mogą być przeprowadzane na jej terytorium konsultacje z mieszkańcami gminy.

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Jeżeli ustawy nie stanowią inaczej rozstrzyganie w powyższych sprawach należy do gminy.

Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy.

Gminna gospodarka finansowa

Gospodarka finansowa gminy jest jawna. Każda gmina prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu gminy. Budżet jest uchwalany na dany rok kalendarzowy. Budżet gminy jest rocznym planem:

    1)    dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki,

    2)    przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gosp. pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych oraz funduszy celowych gminy

Tworzenie budżetu: Wójt przedkłada radzie gminy projekt budżetu wraz z informacją o stanie mienia komunalnego i objaśnieniami wójt najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy i przesyła projekt regionalnej izbie obrachunkowej, celem zaopiniowania.

Budżet jest uchwalany przez radę gminy do końca roku poprzedzającego rok budżetowy. W wyjątkowych sytuacjach, gdy budżet nie zostanie uchwalony do 31 grudnia, do czasu uchwalenia budżetu przez radę gminy, jednak nie później niż do 31 marca roku budżetowego, podstawą gospodarki budżetowej jest projekt budżetu przedłożony radzie. Natomiast, jeśli budżet nie zostanie uchwalony w w/w terminie to regionalna izba obrachunkowa ustala budżet gminy w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych w terminie do końca kwietnia roku budżetowego. Do dnia ustalenia budżetu przez regionalną izbę obrachunkową podstawą gospodarki budżetowej jest wzmiankowany projekt budżetu.

Uchwała budżetowa gminy określa m.in.:

  1. prognozowane dochody gminy według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji,
  2. wydatki gminy w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków,
  3. źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenie nadwyżki budżetu gminy,
  4. wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi,
  5. plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gosp. pomocniczych i środków specjalnych,
  6. plany przychodów i wydatków funduszy celowych,
  7. upoważnienia dla wójta do zaciągania długu oraz do spłat zobowiązań gminy,
  8. zakres i kwoty dotacji przedmiotowych,
  9. dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych gminie ustawami,

Uchwała budżetowa gminy może zawierać także np. upoważnienie dla wójta do zaciągania kredytów i pożyczek, emisji papierów wartościowych na pokrycie występującego w ciągu roku budżetowego deficytu budżetu gminy, upoważnienie dla wójta do dokonywania zmian w budżecie, w zakresie przenoszenia wydatków z rezerw budżetowych, inne postanowienia dotyczące wykonywania budżetu gminy. Uchwała może też określać, na zasadach określonych w statucie gminy wydatki jednostek pomocniczych gminy.

Dochodami gminy są m.in.:

  1. wpływy z ustalanych i pobieranych na podstawie odrębnych ustaw podatków lokalnych,
  2. wpływy z opłat (np. skarbowa, z ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych,
  3. udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, w części określonej w przepisach o finansach publicznych
  4. subwencja ogólna z budżetu państwa,
  5. dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy,
  6. dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz inne zadania zlecone ustawami,
  7. odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych,
  8. dochody z majątku gminy.

Dochodami gminy mogą być m.in.:

  1. dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gminy,
  2. dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
  3. dotacje z funduszów celowych,
  4. spadki, zapisy i darowizny,
  5. odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę,
  6. opłaty prolongacyjne, odsetki od nieterminowo regulowanych należności, stanowiących dochód gminy,
  7. odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek,
  8. dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami,
  9. wpływy z samoopodatkowania mieszkańców,

Wydatki budżetu gminy są przeznaczone na realizację zadań określonych w ust., w szczególności na :

  1. zadania własne gminy,
  2. zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone gminie ustawami,
  3. zadania przejęte przez gminę do realizacji w drodze umowy lub porozumienia,
  4. zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
  5. pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego,

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu gminy stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu gminy lub deficyt gminy. W budżecie gminy mogą być tworzone rezerwy celowe i rezerwa ogólna.

Z budżetu gminy mogą być udzielane dotacje przedmiotowe dla zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, kalkulowane według stawek jednostkowych. Nadto z budżetu gminy może być udzielana pomoc rzeczowa lub finansowa innym jednostkom samorządu terytorialnego.

Za prawidłową gospodarkę finansową gminy odpowiada wójt.

Wójtowi gminy przysługuje wyłączne prawo:

  1. zaciągania zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielonych przez radę gminy,
  2. emitowania papierów wartościowych, w ramach upoważnień udzielonych przez radę gminy,
  3. dokonywania wydatków budżetowych,
  4. zgłaszania propozycji zmian w budżecie gminy,
  5. dysponowania rezerwami budżetu gminy,
  6. blokowania środków budżetowych, w przypadkach określonych ustawą.

Rada gminy udziela ( bądź nie udziela ) wójtowi absolutorium za wykonanie budżetu za miniony rok obrachunkowy.

Kontrolę i nadzór gospodarki finansowej gmin i związków sprawują regionalne izby obrachunkowe. Izby kontrolują gospodarkę finansową, w tym realizację zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne gmin na podstawie kryterium zgodności z prawem (tj. legalności) oraz zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. Kontrola gospodarki finansowej gmin w zakresie zadań administracji rządowej, wykonywanych przez te gminy na podstawie ustaw lub zawieranych porozumień, dokonywana jest także z uwzględnieniem kryterium celowości, rzetelności i gospodarności. Izba bada uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy gminy w sprawach: 1) procedury uchwalania budżetu i jego zmian, 2) budżetu i jego zmian, 3) zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu gminy oraz udzielania pożyczek, 4) zasad i zakresu przyznawania dotacji, 5) podatków i opłat lokalnych, 6) absolutorium.

W przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale lub zarządzeniu izba nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia, lecz ogranicza się do wskazania, ze wydano je z naruszeniem prawa.

Izba, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego gminy za nieważną w całości lub w części, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia. Jeżeli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, kolegium izby orzeka o nieważności uchwały w całości lub w części.

Mienie komunalne - nabywanie i zarządzanie

W przepisach ustawy regulujących mienie komunalne oprócz pojęcia mienia komunalnego pojawia się również pojęcie mienia gminy oraz pojęcie mienia gminnego.

Pojęcie mienia komunalnego ma znaczenie najszersze – zgodnie z definicją ustawową mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw. Mienie komunalne obejmuje więc mienie gmin, mienie związków międzygminnych oraz mienie innych gminnych osób prawnych. Mienie gminy jest częścią mienia komunalnego należącą bezpośrednio do gminy (jest to także mienie gminy pozostające w jej zarządzie lub użytkowaniu jednostek organizacyjnych gminy niemających osobowości prawnej). Mienie gminne obejmuje przysługujące mieszkańcom wsi prawa własności, użytkowania lub inne prawa rzeczowe i majątkowe. Nie jest jasny zakres mienia komunalnego i mienia gminnego. Wg niektórych poglądów mienie gminne stanowi część mienia komunalnego, zaś wg niektórych jest to mienie odrębne od mienia komunalnego (ma wynikać z brzmienia przepisu art. 48 ust. 4 zgodnie z którym do mienia gminnego mają zastosowanie przepisy dotyczące mienia komunalnego).

Nabycie mienia komunalnego następuje:

1/ na podstawie ustawy w trybie przepisów wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym,

2/ przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic,

w tym przypadku przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych gmin, a w razie braku porozumienia - decyzją Prezesa RM podjętą na wniosek ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji,

3/ w wyniku przekazania przez administrację rządową na zasadach określonych przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia,

4/ w wyniku własnej działalności gospodarczej,

5/ przez inne czynności prawne,

6/ w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.

Podmioty mienia komunalnego (gminy, związku międzygminne, inne gminne osoby prawne) samodzielnie decydują o przeznaczeniu i sposobie wykorzystania składników, przy zachowaniu wymogów zawartych w odrębnych przepisach prawa. Wymogi te dotyczą w szczególności:

- właściwości organów do podejmowania decyzji,

- przestrzegania ustalonych przez prawo procedur decyzyjnych (np. przy określaniu przeznaczenia gruntów w planach zagospodarowania przestrzennego) i trybów postępowania (np. trybu zamówień publicznych),

- stosowania właściwych form prawnych gospodarowania mieniem komunalnym (uchwała, dec. administracyjna, czynność cywilnoprawna),

- konieczności przestrzegania zasad gospodarowania mieniem komunalnym uchwalonych przez radę gminy.

Oświadczenia woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem składa jednoosobowo wójt, bądź działający na mocy upoważnienia wójta jego zastępca samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą .

W sytuacji gdy czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy (głównego księgowego budżetu) lub osoby przez niego upoważnionej.

Jeżeli skarbnik gminy odmówił udzielenia kontrasygnaty, musi jej udzielić na pisemne polecenie zwierzchnika. Wówczas powiadamia jednak o tym fakcie radę gminy oraz regionalną izbę obrachunkową.

Kierownicy jednostek organizacyjnych gmin nieposiadających osobowości prawnej działają jednoosobowo na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez wójta.

Jednostka pomocnicza zarządza i korzysta z mienia komunalnego oraz rozporządza dochodami z tego źródła w zakresie określonym w statucie. Statut ustala również zakres czynności dokonywanych samodzielnie przez jednostkę pomocniczą w zakresie przysługującego jej mienia. Powyższe dotyczy również jednostek niższego rzędu powołanych w jednostkach pomocniczych. Rada gminy nie może uszczuplić praw sołectw do korzystania z mienia bez zgody zebrania wiejskiego.

Gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób prawnych, które nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy.

W przypadku zniesienia lub podziału gminy odpowiedzialność za jej zobowiązania ponoszą solidarnie gminy, które przejęły jej mienie.

Osoby uczestniczące w zarządzaniu mieniem komunalnym są zobowiązane do zachowania szczególnej staranności przy wykonywaniu zarządu zgodnie z przeznaczeniem tego mienia i jego ochroną.

Nadzór nad działalnością gminną

Kryterium oceny działań gmin jest legalność działania, a środki nadzoru przybierające charakter władczego działania można stosować tylko w takim zakresie, w jakim przewiduje to ustawa.

Nadzór obejmuje:

  • kontrolę (weryfikacja stanu faktycznego ze stanem postulowanym przez prawo) i
  • możliwość władczego oddziaływania na działalność podmiotu nadzorowanego, w przypadku gdy wyniki kontroli wskażą na rozbieżność między stanem faktycznym a stanem postulowanym przez prawo.
  • Celem nadzoru jest:
  • strzeżenie prawa,
  • wspieranie i ochrona gmin (organy nadzoru mają też obowiązek doradzać jednostkom kontrolowanym i wspierać ich samodzielność)

Organami nadzoru nad działalnością gmin określonymi w Konstytucji są:

a)    wojewoda,

b)    Prezes Rady Ministrów,

c)    regionalne izby obrachunkowe – w zakresie spraw finansowych

d)    jakkolwiek Konstytucja nie wymienia Sejmu wśród organów sprawujących nadzór, przyznaje mu jednak kompetencję zaliczaną w doktrynie do środków nadzoru, do rozwiązania organu stanowiącego samorządu terytorialnego (rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa), jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy (art. 171 ust. 2 i 3 Konstytucji).

Zakres nadzoru

Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi według kryterium legalności (art. 171 ust.1 Konstytucji). Zgodność z prawem pozostaje jedynym kryterium oceny działalności samorządu, w tym gminy, gdyż ustawą z dnia 11.04.2001 r. wykreślony został § 2 art. 85 u.o.s.g, który w zakresie spraw zleconych z zakresu adm. rządowej dopuszczał nadzór dodatkowo na podstawie kryteriów celowości, rzetelności i gospodarności. Organ nadzoru nie może zatem ingerować w merytoryczną działalność samorządu. Wyjątek dotyczy kompetencji regionalnej izby obrachunkowej, w zakresie zadań zleconych.

Nadzór wojewody nad działalnością gmin    

I. Nadzór nad uchwałami i zarządzeniami organów gminy, zmierzający do wyeliminowania uchwał nieważnych, czyli sprzecznych z prawem:

A. Stwierdzenie nieważności uchwały(zarządzenia)

  • uchwały rady gminy przedstawiane są wojewodzie przez wójta (burmistrza, prezydenta) w terminie 7 dni od daty ich podjęcia, a akty zawierające przepisy porządkowe w terminie 2 dni;
  • w terminie 30 dni od daty ich doręczenia wojewoda powinien wydać rozstrzygnięcie nadzorcze, w którym orzeka o nieważności uchwały w całości lub części, z powodu jej sprzeczności z prawem; rozstrzygnięcie to
    winno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego; rozstrzygnięcie nadzorcze wywołuje skutki prawne wstecz (ex tunc) co oznacza, że uznana za nieważną uchwała nie obowiązywała od dnia jej podjęcia. Termin na wydanie rozstrzygnięcia nadzorczego jest terminem prekluzyjnym.

    Z dniem doręczenia rozstrzygnięcia nadzorczego wstrzymane zostaje wykonanie uchwały w zakresie
    objętym stwierdzeniem nieważności. Wojewoda, wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub w toku tego postępowania, może
    wstrzymać wykonanie uchwały (nie dotyczy to uchwały o zaskarżeniu rozstrzygnięcia nadzorczego do sądu administracyjnego).

    B. Wskazanie wydania uchwały (zarządzenia) z naruszeniem prawa:

    W przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały, ograniczając się do wskazania, iż uchwałę wydano z naruszeniem prawa.

    C. Zaskarżenie uchwały (zarządzenia) do sądu administracyjnego

    Po upływie terminu (30 dni do dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia), o którym mowa wyżej, wojewoda nie może stwierdzić nieważności uchwał we własnym zakresie, ale je zaskarżyć do sądu administracyjnego. Skargę winno poprzedzić wezwanie przez wojewodę organu gminy do usunięcia naruszenia prawa.

    Nie stwierdza się nieważności uchwały organu gminy po upływie jednego roku od dnia jej podjęcia, chyba że uchybiono obowiązkowi przedłożenia uchwały w terminie określonym w pkt A, albo jeżeli uchwała jest aktem prawa miejscowego.
    Jeżeli nie stwierdzono nieważności uchwały z powodu upływu roku od jej podjęcia, a istnieją przesłanki stwierdzenia nieważności, sąd admin. orzeka o niezgodności uchwały z prawem. Uchwała taka traci moc prawną z dniem orzeczenia o jej niezgodności z prawem.

    II. Nadzór w zakresie prowadzenia spraw z zakresu właściwości wojewody
    powierzonych
    gminom na podstawie porozumienia (art. 34 ustawy o administracji rządowej w województwie):

  • wojewoda może wstrzymać wykonanie uchwały organu gminy i przekazać ją do ponownego rozpatrzenia, wskazując zaistniałe uchybienia oraz termin jej ponownego uchwalenia;
  • wojewoda może uchylić uchwałę podjętą w wyniku ponownego rozpatrzenia, jeżeli nie uwzględnia ona wskazań wojewody; w miejsce uchylonej uchwały wojewoda wydaje zarządzenie, informując o tym właściwego ministra; zarządzenie wchodzi w życie po upływie 30 dni od jego wydania, chyba że w tym czasie właściwy minister wyda właściwe rozstrzygnięcie,

    III. W przypadku dopuszczania się przez wójta powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw; wojewoda najpierw wzywa wójta do zaprzestania naruszeń, a jeżeli wezwanie to nie odnosi skutku - występuje z wnioskiem do Prezesa RM o odwołanie wójta; w przypadku odwołania wójta Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru wójta pełni jego funkcję.

    IV. Jeżeli rada gminy, wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z dnia 20.06.2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta oraz z ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, w zakresie dotyczącym odpowiednio wygaśnięcia mandatu radnego, mandatu wójta, odwołania ze stanowiska albo rozwiązania umowy o pracę z zastępcą wójta, sekretarzem gminy, skarbnikiem gminy, kierownikiem jednostki organizacyjnej gminy i osobą zarządzającą lub członkiem organu zarządzającego gminną osobą prawną, nie podejmuje uchwały, nie odwołuje ze stanowiska lub nie rozwiązuje umowy o pracę, wojewoda wzywa organ gminy do podjęcia odpowiedniego aktu w terminie 30 dni. W razie bezskutecznego upływu określonego terminu, wojewoda, po powiadomieniu ministra właściwego do spraw adm. publicznej, wydaje zarządzenie zastępcze.

    Nadzór Prezesa Rady Ministrów nad działalnością samorządu:

    I. W przypadku powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw przez radę gminy, Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może w drodze uchwały rozwiązać radę gminy. W przypadku rozwiązania rady gminy Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru rady gminy pełni jej funkcję (odpowiednią kompetencję w stosunku do wójta ma wojewoda patrz wyżej)

    II. W razie nie rokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności
    w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy ( dwie przesłanki musza wystąpić łącznie) Prezes Rady Minstrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, może zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny. Zarząd może być ustanowiony na okres do dwóch lat, nie dłużej jednak niż do wyboru rady oraz wójta na kolejną kadencję; ustanowienie zarządu komisarycznego może nastąpić po uprzednim przedstawieniu zarzutów organom gminy i wezwaniu ich do niezwłocznego przedłożenia programu poprawy sytuacji gminy; komisarza rządowego powołuje Prezes RM na wniosek wojewody, zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Komisarz rządowy przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji organów gminy z dniem powołania.

    Nadzór RIO nad działalnością samorządu:

    Podstawa prawna: ustawa z 07.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 ze zm.).

    Izby kontrolują gospodarkę finansową w tym realizację zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne jedn. samorządu teryt., na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. Kontrola gospodarki finansowej jedn. samorządu teryt. w zakresie zadań administracji rządowej (zleconych), wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub zawieranych porozumień, dokonywana jest też z uwzględnieniem kryterium celowości, rzetelności i gospodarności.

    Izba bada uchwały podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego m.in. w sprawach: procedury uchwalania budżetu i jego zmian, zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jednostki samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek, zasad i zakresu przyznawania dotacji, podatków i opłat lokalnych, absolutorium dla wójta (burmistrza, prezydenta)

    W przypadku nieuchwalenia budżetu przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do dnia 31 marca roku budżetowego, izba ustala budżet tej jednostki w terminie do końca kwietnia roku budżetowego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań z zakresu administracji rządowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub porozumień.

    W przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale izba nie stwierdza nieważności uchwały, lecz ogranicza się do wskazania, że uchwałę wydano z naruszeniem prawa.

    Izba, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego gminy za nieważną, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia.  Jeśli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, kolegium izby orzeka o nieważności uchwał w całości lub w części. W przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej w całości lub w części budżet lub jego część dotknięte nieważnością ustala kolegium izby. Od uchwał składów orzekających służy odwołanie do kolegium izby w terminie 14 dni od dnia doręczenia uchwały.

    Wydanie przez izbę negatywnej opinii o projekcie budżetu jednostki samorządu terytorialnego nie wstrzymuje procedury uchwalania budżetu, jednakże zarząd jednostki samorządu terytorialnego obowiązany jest przed uchwaleniem budżetu przedstawić tę opinię organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego wraz z odpowiedzią na zawarte w niej zarzuty.

    Negatywną opinię izby o sprawozdaniach z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego oraz planu finansowego wykonywanych zadań z zakresu administracji rządowej zarząd przedstawia organowi stanowiącemu jednostki wraz z odpowiedzią na zawarte w niej zarzuty nie później niż przed rozpatrzeniem absolutorium dla zarządu.

    Nadzór Sejmu nad działalnością samorządu.

    W razie powtarzającego się naruszenia przez radę gminy Konstytucji lub ustaw, Sejm na wniosek Prezesa RM, może w drodze uchwały rozwiązać radę gminy. W przypadku rozwiązania rady gminy Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru rady gminy pełni jej funkcję.

    Uprawnienia organów nadzoru. Organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych, dotyczących organizacji i funkcjonowania gminy, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych.

    Ochrona sądowa gmin przed niezgodnymi z prawem rozstrzygnięciami nadzorczymi.

    Konstytucja wyraża zasadę ochrony sądowej samodzielności samorządu terytorialnego (art. 165 ust. 2). Rozstrzygnięcia organów nadzorczych, o których mowa powyżej (z wyjątkiem uchwały Sejmu) podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego z powodu niezgodności z prawem w terminie 30 dni od dnia ich doręczenia. Do złożenia skargi uprawniona jest gmina lub związek międzygminny, których interes prawny uprawnienie albo kompetencja zostały naruszone. Podstawą do wniesienia skargi jest uchwała organu, który podjął uchwałę lub którego dotyczy rozstrzygnięcie nadzorcze. Rozstrzygnięcia nadzorcze stają się prawomocne z upływem terminu do wniesienia skargi bądź z datą oddalenia lub odrzucenia skargi przez sąd.

    Skarga

    Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia - zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił. Skargę na uchwałę lub zarządzenie, o których mowa w ust. 1, można wnieść do sądu administracyjnego w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców gminy, którzy na to wyrażą pisemną zgodę.

Prawo zgłaszania kandydatów na wójta, burmistrza, prezydenta miasta

Prawo zgłaszania kandydatów na wójta przysługuje:

  1. partiom politycznym i koalicjom partii politycznych,
  2. stowarzyszeniom i organizacjom społecznym,
  3. wyborcom.

Prawo zgłoszenia kandydata na wójta ma komitet wyborczy, który zarejestrował listy kandydatów na radnych w co najmniej połowie okręgów wyborczych w danej gminie. W każdym z tych okręgów liczba zarejestrowanych przez ten komitet kandydatów na radnych nie może być mniejsza niż liczba radnych wybieranych w tym okręgu.

Zgłoszenie kandydata na wójta musi zawierać: imię (imiona), nazwisko, wiek, wykształcenie i miejsce zamieszkania zgłaszanego kandydata, wraz ze wskazaniem przynależności do partii politycznej, o ile kandydat jest członkiem partii politycznej, oraz oznaczenie komitetu dokonującego zgłoszenia oraz imię (imiona), nazwisko i adres działającego w jego imieniu pełnomocnika. Do zgłoszenia należy dołączyć: pisemne oświadczenie kandydata o wyrażeniu zgody na kandydowanie oraz o posiadaniu prawa wybieralności (biernego prawa wyborczego), a w przypadku wyborów przedterminowych - wykaz wyborców popierających kandydata.

Kandydatów na wójta zgłasza się do gminnej komisji wyborczej najpóźniej w 25 dniu przed dniem wyborów do godziny 24.00. Jeżeli w tym terminie, nie zgłoszono żadnego kandydata lub zgłoszono tylko jednego kandydata, gminna komisja wyborcza niezwłocznie wzywa, przez rozplakatowanie obwieszczeń, do dokonania dodatkowych zgłoszeń. W takim przypadku termin zgłaszania kandydatów ulega przedłużeniu o 5 dni, licząc od dnia rozplakatowania obwieszczeń. Jeżeli mimo przedłużenia terminu, o którym mowa powyżej, zostanie zarejestrowany tylko jeden kandydat, wybory przeprowadza się z tym, że tego kandydata uważa się za wybranego, jeżeli w głosowaniu uzyskał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. W sytuacji, gdy jedyny kandydat na wójta nie uzyskał ww. wymaganej większości głosów, wyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym. Jeżeli natomiast mimo przedłużenia terminu, o którym mowa powyżej, nie zostanie zarejestrowany żaden kandydat, wyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

W sytuacji, gdy wyboru wójta ma dokonać rada gminy prawo zgłoszenia kandydata na wójta przysługuje grupie radnych stanowiącej, co najmniej 1/3 ustawowego składu rady, zgłoszenie kandydata na wójta musi mieć formę pisemną, a radnemu przysługuje prawo poparcia w zgłoszeniu tylko jednego kandydata.

Jeżeli rada gminy, w terminie dwóch miesięcy od dnia wyborów nie dokona wyboru wójta w sytuacji, gdy nie zgłosił się żaden kandydat lub jedyny kandydat nie uzyskał wymaganej większości głosów, obowiązki wójta do końca kadencji pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Po dokonaniu prawidłowego zgłoszenia (tj. jeżeli zgłoszenie spełnia warunki określone w ustawie) gminna komisja wyborcza rejestruje kandydata, i przesyła po jednym egzemplarzu protokołu rejestracji pełnomocnikowi wyborczemu i komisarzowi wyborczemu.

Gminna komisja wyborcza sporządza listę kandydatów, na której w kolejności alfabetycznej nazwisk, umieszcza nazwiska, imiona, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, nazwę komitetu zgłaszającego kandydata oraz nazwę partii politycznej, do której należy kandydat lub podejmuje uchwałę, jeżeli w wyborach ma być przeprowadzone głosowanie tylko na jednego kandydata. Dane te gminna komisja wyborcza podaje do wiadomości wyborców przez rozplakatowanie, najpóźniej w 15 dniu przed dniem wyborów.

Stowarzyszenie Gmin

Jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych.

Posiada osobowość prawną – odrębną od gmin.

Nie mogą być tworzone pod postacią stowarzyszenia zwykłego wg. ustawy prawo o stowarzyszeniach ( art. 42 ust.1 pkt.3)

Stanowią przykład współdziałania jednostek samorządu terytorialnego.

Cele:

  • wspieranie idei samorządu terytorialnego;
  • obrona wspólnych interesów;

    np. udział w zakresie opiniowania projektów rozwiązań prawnych( udział w pracach komisji sejmowych)
    w pracach Rady Ministrów: Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego

  • prowadzenie działalności pożytku publicznego;
  • wspólne wykonywanie zadań publicznych ( wg. niektórych dyskusyjne).

    np.
    pomoc społ., ochrona i promocja zdrowia, dział. na rzecz osób niepełnosprawnych, nauka, edukacja, kultura, sztuka, ekologia, prawa konsumentów. Dopuszczalność wykonywania tych zadań uzależniona jest od wpisania do KRS informacji o spełnieniu przez stow.:

    - prow. dział. statutowej na rzecz ogółu mieszkańców

    - dział. gosp. w rozmiarach służących realizacji celów statutowych;

    - cały dochód przeznaczony na działalność statutową;

    - posiadanie kolegialnego organu kontrolnego lub nadzorczego niezależnego od organu zarządzającego;

  • Org. admin. publiczej zlecający zadanie z zakresu zadań publicznych dokonuje kontroli i oceny realizacji zadań.
  • Nadzór: minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego a w określonym zakresie minister właściwy do spraw wewnętrznych.
  • Środek kontroli: wezwanie do usunięcia uchybień, środek nadzoru: wniosek do sądu rejestrowego o wykreślenie z KRS.
  • może prowadzić dział. gospodarczą

    W płaszczyźnie prawa prywatnego:

  • nie może wytaczać powództw w post. cywilnym w zakresie obrony wspólnych interesów gmin będących członkami stow.
  • nie może przystąpić do toczącego się postępowania, którego przedmiotem będzie obrona interesów danej gminy- członka stow.

    Zgodnie z art. 61 kpc- ochrona wspólnych interesów gmin nie mieści się w zamkniętym katalogu spraw, w których może uczestniczyć organizacja społeczna.

    W sprawach administracyjnych:

  • Stow. gmin mogą brać udział w post. admin. dotyczącym wspólnych interesów jako strona postępowania;- o dopuszczeniu stow. do udziału w postępowaniu decyduje organ w drodze postanowienia
  • przysługuje mu zażalenie na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału

    w postępowaniu lub o odmowie wszczęcia postępowania z jego wniosku.

  • stow. gmin może, nie uczestnicząc w postępowaniu,- za zgodą organu- przedstawić swój pogląd w sprawie.

    Zarówno w post. cywilnym, jak i administracyjnym ( jako osoba prawna)

    nie może występować jako pełnomocnik gminy, lub gmin będących członkiem stow.

    Rejestracja stow. gmin odbywa się na podstawie ustawy o KRS- wpisywane są do rejestru stowarzyszeń, innych org. społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej . A jeśli prow. dodatkowo dział. gosp. również do rejestru przedsiębiorców

  • komitet rejestracyjny stow. gmin składa do sądu rejestrowego wniosek wraz m.in. z uwierzytelnionymi notarialnie podpisami osób upoważnionych do reprezentowania.

    Postanowienie sądu rejestrowego jest skuteczne i wykonalne z chwilą wydania.

Tryb wyboru wójta, burmistrza i prezydenta miasta

Wójt wybierany jest w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych i tajnych.

Czynne prawo wyborcze w wyborach wójta przysługuje każdemu, kto może wybierać radnych do rady danej gminy, tj. każdemu obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, stale zamieszkuje na obszarze działania danej rady i został wpisany do prowadzonego w danej gminie stałego rejestru wyborców najpóźniej na 12 miesięcy przed dniem wyborów, albo został wpisany do tego rejestru w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień głosowania, jeżeli ukończył 18 lat w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień wyborów lub w dniu głosowania. Czynne prawo wyborcze przysługuje również obywatelowi Unii Europejskiej niebędącemu obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, stale zamieszkuje na obszarze działania danej gminy, został wpisany do prowadzonego w danej gminie stałego rejestru wyborców najpóźniej na 12 miesięcy przed dniem wyborów, albo został wpisany do tego rejestru w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień głosowania, jeżeli ukończył 18 lat w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień wyborów lub w dniu głosowania.

Prawa wybierania nie mają osoby, które na mocy prawomocnego orzeczenia sądu są pozbawione praw publicznych albo ubezwłasnowolnione, oraz osoby pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu.

Bierne prawo wyborcze ma każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania ukończył lat 25, i któremu przysługuje prawo wybieralności do rady danej gminy tj. ma prawo wybierania do danej rady gminy. Biernego prawa wyborczego nie maja osoba, która była karana za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego albo wydano wobec niej prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego. Kandydat na wójta nie musi stale zamieszkiwać na terenie gminy, w której kandyduje, jednak nie może kandydować na wójta w innej gminie. Możliwe jest jednoczesne kandydowanie w jednej gminie na radnego i wójta.

Wybory wójtów przeprowadza się na podstawie zarządzenia (w drodze rozporządzenia) Prezesa Rady Ministrów łącznie z wyborami do rad gmin. Również przedterminowe wybory wójta zarządza, w drodze rozporządzenia, Prezes Rady Ministrów.

Organizacja wyborów i sprawowanie nadzoru nad ich przebiegiem jest zadaniem Państwowej Komisji Wyborczej oraz komisarzy wyborczych, natomiast przeprowadzają je komisje powołane do przeprowadzenia wyborów do rad gmin.

Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żadne z kandydatów nie osiągnął takiego wyniku, to przeprowadza się ponowne głosowanie, czternastego dnia po pierwszym. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę ważnie oddanych głosów, a gdy dwóch lub więcej kandydatów otrzyma tę samą liczbę głosów uprawniającą do udziału w ponownym głosowaniu, o dopuszczeniu kandydata do wyborów w ponownym głosowaniu rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał większą liczbę głosów, a jeżeli liczba tych obwodów byłaby równa - rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. W losowaniu mają prawo uczestniczenia wszyscy kandydaci lub pełnomocnicy ich komitetów wyborczych. Za wybranego w ponownym głosowaniu uważa się tego kandydata, który otrzymał większą liczbę ważnie oddanych głosów. W przypadku gdy obaj kandydaci w ponownym głosowaniu otrzymają tę samą liczbę głosów i w tej samej liczbie obwodów głosowania otrzymają większą liczbę głosów, o wyborze wójta rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. W losowaniu mają prawo uczestniczenia obaj kandydaci lub pełnomocnicy ich komitetów wyborczych.

Wyniki wyborów na terenie województwa podaje, w formie obwieszczenia, właściwy komisarz wyborczy, na podstawie protokołów z wyborów sporządzonych przez właściwe organy wyborcze.

Podstawy prawne: ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U. Nr 113, poz. 984 z późn. zm., ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z roku 2001, Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) i ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (t.j. Dz. U. z 2003 r., Nr 159, poz. 1547 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 26 ustawy o samorządzie gminnym wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest organem wykonawczym gminy. Gdy siedziba władz gminy znajduje się w mieście, jej organem wykonawczym jest burmistrz, a prezydent gdy liczba mieszkańców miasta jest większa niż 100.000 (ten ostatni przypadek dotyczy również miast, w których do dnia wejścia w życie ustawy o samorządzie gminnym prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym). Ilekroć dalej będzie mowa o wójcie należy przez to rozumieć również burmistrza i prezydenta miasta.

Władze gminy

Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy.

Organami gminy są:

  • rada gminy i
  • wójt (burmistrz, prezydent).

W sprawach samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne oraz odwołania rady gminy przed upływem kadencji rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum gminnego.

Działalność organów gminy jest jawna. Ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw. Jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy. Zasady dostępu do dokumentów i korzystania z nich określa statut gminy.

Rada gminy

Jest to organ stanowiący oraz kontrolny.

Kadencja rady gminy trwa 4 lata licząc od dnia wyboru. Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy m.in.:

1) uchwalanie statutu gminy,

2) uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,

3) uchwalanie budżetu gminy,

4) ustalanie wynagrodzenia wójta, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,

5) podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach,

6) podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu,

7) określanie wysokości sumy, do której wójt może samodzielnie zaciągać zobowiązania.

Rada gminy kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy. W tym celu powołuje komisję rewizyjną. W skład komisji rewizyjnej wchodzą radni z wyjątkiem radnych pełniących funkcję przewodniczącego oraz wiceprzewodniczącego. Komisja rewiz. opiniuje wykonanie budżetu gminy i występuje z wnioskiem do rady gminy w sprawie udzielenia lub nie udzielenia absolutorium wójtowi. Rada wybiera ze swego grona przewodniczącego i 1-3 wiceprzewodniczących, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej polowy ustawowego składu rady, w glosowaniu tajnym. Odwołanie w/w następuje na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Rada gminy obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Rada gminy może powoływać stale i doraźne komisje do określonych zadań, ustalając przedmiot działania oraz skład osobowy.

Wójt

Jest to organ wykonawczy gminy. Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy.

Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. W miastach powyżej 100.000 mieszkanców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Wójt powołuje swego zastępcę lub zastępców, ich liczba zależy od ilości mieszkańców gminy i nie może być większa niż 4.

Rada gminy może podjęć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta z w/w przyczyny na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia podjęcia uchwały o nie udzieleniu wójtowi absolutorium. Przed podjęciem uchwały rada gminy zapoznaje się opinią regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały rady gminy o nie udzieleniu w6jtowi absolutorium oraz wysłuchuje wyjaśnień wójta. Uchwalę rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w glosowaniu imiennym.

Rada gminy może podjąć uchwalę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta z przyczyny innej niż nie udzielenie wójtowi absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady.

Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców.

Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań wójta w szczególności należy: 1) przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, 2) określanie sposobu wykonywania uchwał, 3) gospodarowanie mieniem komunalnym, 4) wykonywanie budżetu, 5) zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie gminy.

Wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy. Kierownikiem urzędu jest wójt.

Wygaśnięcie mandatu wójta

Następuje wskutek:

  1. odmowy złożenia ślubowania;
  2. pisemnego zrzeczenia się mandatu;
  3. utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów;
  4. naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach;
  5. orzeczenia trwałej niezdolności do pracy w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń społecznych;
  6. śmierci;
  7. odwołania w drodze referendum;
  8. odwołania wójta w trybie art. 96 ust.2 ustawy o samorządzie terytorialnym

art. 96 ust. 2 (u) o samorządzie: Jeżeli powtarzające się naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuszcza się wójt, wojewoda wzywa wójta do zaprzestania naruszeń, a jeżeli wezwanie nie odnosi skutku- występuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o odwołanie wójta.

Wyrok WSA w Warszawie z 10.11.2006r- II S.A./Wa 1260/2006:

  • Wykaznie jednorazowego naruszenia ustaw lub Konstytucji po wezwaniach wojewody do zaprzestania naruszeń, nie wystarcza do zastosowania określonych w art. 96 ust. 2 ustawy samorządowej sankcji prawnych{...}

    Wyrok WSA w Warszawie z 1.06.2005r. – II S.A./Wa 211/2005:

  • Naruszenie przez wójta gminy przepisu art. 24h ustawy o samorządzie gminnym (zobowiązanie do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym) nie jest tożsame i nie stanowi naruszenia prawa przez gminę uzasadniającego skorzystanie przez premiera z uprawnienia do odwołania wójta na podstawie art. 96 ust. 2
  1. zmian w podziale terytorialnym.

Wygaśnięcie – oprócz pkt 7,8,9 stwierdza Rada Gminy, w drodze uchwały najpóźniej po upływie miesiąca od dnia wystąpienia przesłanek wygaśnięcia. Przed podjęciem uchwały z przyczyn 1-4 należy umożliwić wójtowi złożenie wyjaśnień. Uchwałę o wygaśnięciu z przyczyn 1-6 przewodniczący Rady Gminy niezwłocznie przesyła wojewodzie i komisarzowi wyborczemu.

Jeżeli wójt przed dniem wyboru wykonywał funkcję lub prowadził dział. gosp. Obowiązany jest do zrzeczenia się funkcji lub zaprzestania działalności w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. Gdy tego nie zrobi w terminie 3 m-cy, Rada Gminy stwierdza wygaśnięcie mandatu wójta w drodze uchwały, najpóźniej po upływie 1 miesiąca od upływu tego terminu.

Od uchwały Rady Gminy o wygaśnięciu mandatu z przyczyn 3 i 4, wójtowi przysługuje odwołanie do właściwego Sądu Okręgowego w terminie 7 dni od dnia jej doręczenia.

Wygaśnięcie mandatu następuje z dniem wydania przez sąd orzeczenia oddalającego odwołanie.

Zakres działania i podstawowe zadania gminy

Art. 6-10 ustawy o samorządzie gminnym.

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.

Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Jeżeli ustawy nie stanowią inaczej rozstrzyganie w powyższych sprawach należy do gminy.

Przepis art. 6 ustawy o s.gm. normuje dwie ściśle ze sobą powiązane sprawy:

1) zakres działania gminy (ust. 1),

2) zakres rozstrzygających kompetencji (właściwość) gminy (ust. 2).

W obu tych sprawach nawiązuje do art. 163 i 164 konst., zgodnie z którymi samorząd terytorialny, jako całość, wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych, gmina zaś, jako podstawowa jednostka tego samorządu, wykonuje wszystkie jego zadania niezastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego (domniemanie właściwości gminy w sprawach lokalnych).

Ustęp 1 wyraża zasadę działania gminy we wszystkich sprawach publicznych o znaczeniu lokalnym, jeżeli z mocy przepisu szczególnego rangi ustawowej spraw tych nie przekazano do zakresu działania innego podmiotu. Oznacza to, że wykonywanie zadań (załatwianie spraw) publicznych o charakterze lokalnym należy zasadniczo do gminy. Ustęp 2 wyciąga z tego konsekwencję prawną, przyznając gminie (w szczególności jej organom) kompetencję rozstrzygania tego rodzaju spraw, tj. podejmowania w tych sprawach wiążących decyzji.

Zastosowaną w tych przepisach konstrukcję prawną respektują pozostałe ustawy o samorządzie terytorialnym. Przytoczyć należy zwłaszcza art. 4 ust. 1 i 6 u.sam.pow. oraz art. 4 ust. 1 u.sam.woj., stosownie do których powiat wykonuje zadania określone ustawami, a więc wyspecyfikowane w ustawie, zadania powiatu i samorządu województwa zaś nie mogą naruszać samodzielności gminy.

W szczególności zadania własne gminy obejmują między innymi sprawy:

  1. ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,
  2. gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
  3. wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
  4. lokalnego transportu zbiorowego,
  5. ochrony zdrowia,
  6. wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
  7. promocji gminy,
  8. współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy.

Przekazanie gminie, w drodze ustawy, nowych zadań własnych wymaga zapewnienia koniecznych środków finansowych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów własnych gminy lub subwencji.

Zadaniami użyteczności publicznej (w rozumieniu ustawy z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej ) są w/w zadania własne gminy, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspakajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych. Ustawy nakładające na gminę w/w obowiązki określają szczegółowe zasady i terminy przekazywania środków finansowych koniecznych do realizacji zadań. W przypadku nie dotrzymania terminów przekazania środków finansowych gminie przysługują odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych.

Zgodnie z zasadą domniemania właściwości przedmiotowej gminom przyznano także właściwość stanowienia (kompetencję funkcjonalną) w sprawach należących do zakresu ich działania. Również w tym przypadku posłużono się koncepcją domniemania kompetencji gminy. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 2 ustawy gmina może rozstrzygać we wszystkich sprawach należących do zakresu jej działania, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Milczenie ustawy w tym względzie, a także unormowania niejednoznaczne interpretować należy na korzyść gminy (pro municipio) - jako oznaczające, że to jej właśnie przysługuje uprawnienie do stanowienia w danej sprawie.

Ponadto, ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów. Zadania z zakresu administracji rządowej gmina może wykonywać również na podstawie porozumienia z organami tej administracji.  Gmina może wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu oraz zadania z zakresu właściwości województwa na podstawie porozumień z tymi jednostkami samorządu terytorialnego. Spory majątkowe wynikłe z porozumień, o których mowa powyżej, rozpatruje sąd powszechny.

W celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym również z organizacjami pozarządowymi.

Gmina oraz inna gminna osoba prawna może prowadzić działalność gospodarczą, która wykracza poza zadania o charakterze użyteczności publicznej tylko w wypadkach określonych w odrębnej ustawie.

Formy prowadzenia gospodarki gminnej, w tym wykonywania przez gminę zadań o charakterze użyteczności publicznej, również określa odrębna ustawa.

Wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania miedzy jednostkami samorządu terytorialnego.

Gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym również pomocy finansowej.

Związki i porozumienia międzygminne

Art. 64-84a ustawy o samorządzie gminnym.

Zasady współdziałania gmin

Artykuł 10 ustawy o samorządzie gminnym (u.o.s.g.) ogranicza współdziałanie w strukturach samorządowych do realizacji zadań publicznych stanowiąc w ust. 1, iż wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego. Zgodnie z ust. 2 gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.

Zasadniczo realizacja zadań publicznych polega na wykonywaniu na zewnątrz działań, które mają na celu zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Współdziałanie to ma dotyczyć sytuacji, gdy wykonywanie zadań przekracza możliwości gminy. Zadania te mają jednak mieścić się w zakresie przedmiotowym ustalonym w art. 7 ust. 1 u.o.s.g, w którym określone są zadania własne giminy.

I. Związek międzygminny

Związki międzygminne posiadają także przekazywane przez gminy kompetencje, które
polegają na możliwości stosowania władczych form administracyjnych. Zgodnie z art. 5 § 2 k.p.a. przez organy samorządu terytorialnego rozumie się także organy związku gmin. Nie wydaje się jednak, by wśród przekazywanych na rzecz związków międzygminnych władczych kompetencji można było wyróżnić kompetencje do stanowienia powszechnie obowiązującego prawa gminnego (!).

Związki międzygminne.

Mogą być tworzone, w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych, na podstawie art. 64 ust. 1 u. o s.g. Związki te wykonują zadania subsydiarnie, tj. zamiast gmin. Związek jest samodzielnym podmiotem, gdyż posiada osobowość prawną, którą nabywa po zarejestrowaniu, z dniem ogłoszenia jego statutu. Wykonuje zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, dlatego też do związków tych stosuje się odpowiednio przepisy o nadzorze nad samorządem. Gminy przekazują na rzecz związku swoje prawa i obowiązki związane z wykonywaniem zadań przekazanych związkowi.

Rejestr związków prowadzi minister właściwy do spraw administracji publicznej.

Zasada dobrowolnego tworzenia związków samorządowych (tu: pomiędzy gminami) oznacza, iż także w trakcie ich trwania poszczególne jednostki mogą z nich występować lub do nich wstępować. Związek międzygminny może ulec likwidacji. Zasady jego likwidacji powinien określać statut. Obowiązek tworzenia związków gminnych może wynikać jedynie z ustawy (art. 64 ust. 4 u. o s.g.).

Inicjatywa formalna tworzenia związku międzygminnego powinna wyjść od samych zainteresowanych współdziałaniem gmin, których rady podejmują uchwały o utworzeniu związku (wcześniej w negocjacjach ustalają zasady funkcjonowania związku w szczególności treść statutu) O zamiarze przystąpienia do związku gmina informuje wojewodę, który nie posiada jednak żadnych uprawnień do wyrażenia sprzeciwu, co do przystąpienia do związku, chyba, że uchwała rady gminy w przedmiocie przystąpienia do związku dawałaby podstawę do wkroczenia w trybie nadzoru (np. nielegalna uchwała rady).

Statut związku:

Utworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez rady zainteresowanych gmin bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy. Związek nabywa osobowość prawną po zarejestrowaniu, z dniem ogłoszenia statutu.

Statut związku powinien określać

    1)    nazwę i siedzibę związku,

    2)    uczestników i czas trwania związku,

    3)    zadania związku,

    4)    organy związku, ich strukturę, zakres i tryb działania,

    5)    zasady korzystania z obiektów i urządzeń związku,

    6)    zasady udziału w kosztach wspólnej działalności, zyskach i pokrywania strat związku,

    7)    zasady przystępowania i występowania członków oraz zasady rozliczeń majątkowych,

    8)    zasady likwidacji związku,

    9)    inne zasady określające współdziałanie.

Zmiana statutu następuje w trybie przewidzianym dla jego ustanowienia.

Organy związku

Zgromadzenie związku. Jest organem stanowiącym oraz kontrolnym związku, do którego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rady gminy. W skład zgromadzenia wchodzą wójtowie gmin uczestniczących w związku. Na wniosek wójta rada gminy może powierzyć reprezentowanie gminy w zgromadzeniu zastępcy wójta albo radnemu. Statut może przyznawać określonym gminom więcej niż jeden głos w zgromadzeniu. Dodatkowych przedstawicieli wyznacza zainteresowana rada gminy.

Formą wyrażania woli zgromadzenia są jego uchwały, podejmowane bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia.

Swoistą formą kontroli, czy też wyrażania stanowiska gminy przez danego członka jest jego sprzeciw (termin: 7 dni od podjęcia). Rodzi on dwa skutki prawne: wstrzymanie wykonania uchwały zgromadzenia oraz konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy przez zgromadzenie. Od ponownie podjętej uchwały w tej samej sprawie nie można wnieść sprzeciwu, ale gdyby uchwała była sprzeczna z prawem można uruchomić środki nadzoru przewidziane w ustawie.

Zarząd. Jest organem wykonawczym związku, i jest powoływany i odwoływany przez zgromadzenie spośród jego członków. Dopuszcza się jednak, by statut przewidywał wybór członka zarządu spoza członków zgromadzenia (nie więcej jednak niż 1/3 składu zarządu związku). U.o.s.g. nie stanowi, ilu członków ma liczyć zarząd ani jakie ma realizować zadania i kompetencje (należy to do regulacji statutowej).

Nadto do gospodarki finansowej związku międzygminnego stosuje się odpowiednio przepisy o gospodarce finansowej gmin, a plan finansowy związku uchwala zgromadzenie związku. Pochodzenie i wykorzystanie mienia związku nie jest uregulowane w ustawie, ale również należy do regulacji statutowej.

Związki samorządowe są w istocie związkami celowymi, gdyż powołuje się je dla realizacji określonych celów lub
zadań publicznych jednostek samorządu.

II. Porozumienia międzygminne

W porozumieniu międzygminnym natomiast chodzi o powierzenie przez kilka gmin jednej spośród nich określonych zadań publicznych, i to na koszt gmin przekazujących zadania (art. 74 u.s.g.). Różnica między związkami a porozumieniami
sprowadza się do tego, że związki międzygminne uzyskują osobowość prawną i w celu wykonywania wspólnych zadań tworzą odrębne organy. W odróżnieniu od związku międzygminnego zadania te wykonuje nie inny, działający "zamiast" gmin podmiot, lecz jedna z gmin na rzecz pozostałych.