Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy.
Organami gminy są:
- rada gminy i
- wójt (burmistrz, prezydent).
W sprawach samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne oraz odwołania rady gminy przed upływem kadencji rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum gminnego.
Działalność organów gminy jest jawna. Ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw. Jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy. Zasady dostępu do dokumentów i korzystania z nich określa statut gminy.
Rada gminy
Jest to organ stanowiący oraz kontrolny.
Kadencja rady gminy trwa 4 lata licząc od dnia wyboru. Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy m.in.:
1) uchwalanie statutu gminy,
2) uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
3) uchwalanie budżetu gminy,
4) ustalanie wynagrodzenia wójta, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,
5) podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach,
6) podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu,
7) określanie wysokości sumy, do której wójt może samodzielnie zaciągać zobowiązania.
Rada gminy kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy. W tym celu powołuje komisję rewizyjną. W skład komisji rewizyjnej wchodzą radni z wyjątkiem radnych pełniących funkcję przewodniczącego oraz wiceprzewodniczącego. Komisja rewiz. opiniuje wykonanie budżetu gminy i występuje z wnioskiem do rady gminy w sprawie udzielenia lub nie udzielenia absolutorium wójtowi. Rada wybiera ze swego grona przewodniczącego i 1-3 wiceprzewodniczących, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej polowy ustawowego składu rady, w glosowaniu tajnym. Odwołanie w/w następuje na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Rada gminy obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Rada gminy może powoływać stale i doraźne komisje do określonych zadań, ustalając przedmiot działania oraz skład osobowy.
Wójt
Jest to organ wykonawczy gminy. Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy.
Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. W miastach powyżej 100.000 mieszkanców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Wójt powołuje swego zastępcę lub zastępców, ich liczba zależy od ilości mieszkańców gminy i nie może być większa niż 4.
Rada gminy może podjęć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta z w/w przyczyny na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia podjęcia uchwały o nie udzieleniu wójtowi absolutorium. Przed podjęciem uchwały rada gminy zapoznaje się opinią regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały rady gminy o nie udzieleniu w6jtowi absolutorium oraz wysłuchuje wyjaśnień wójta. Uchwalę rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w glosowaniu imiennym.
Rada gminy może podjąć uchwalę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta z przyczyny innej niż nie udzielenie wójtowi absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady.
Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców.
Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań wójta w szczególności należy: 1) przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, 2) określanie sposobu wykonywania uchwał, 3) gospodarowanie mieniem komunalnym, 4) wykonywanie budżetu, 5) zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie gminy.
Wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy. Kierownikiem urzędu jest wójt.
